بازار ۱۰ میلیارد دلاری گردشگری سلامت در تب گردشگر| هند رقیب جدی ایران در جذب گردشگران

بازار؛ گروه استان‌ها: تخمین زده می‌شود ایران توانایی ایجاد ۱۰ میلیارد دلار درآمد از محل گردشگری سلامت را در اختیار دارد اما باوجود ظرفیت و زیرساخت‌های پزشکی موجود به دلایل مختلف کمتر از یک‌پنجم این درآمد را موفق به جذب شده است که اگر بخواهیم تاثیرات شرایط کرونا در طی دو سال گذشته را در آن دخیل بدانیم باید به طور حتم درآمدهای ناشی از گردشگری سلامت به یک‌میلیون دلار هم نخواهد رسید.

امکانات کیفی پزشکی ایران و ارزان بودن ایران برای گردشگران سلامت این کشور را مهم‌ترین دلیل روی‌آوری گردشگران سلامت تبدیل کرده است.

اگرچه کشورهای همسایه در سال‌های اخیر از نظر پزشکی پیشرفت‌های زیادی داشتند اما همچنان در درمان بیماران مبتلابه سرطان و جراحی‌های پیچیده وابسته به کشورهای دیگر نظیر ایران هستند از طرفی نزدیکی فرهنگی، اشتراکات زبانی و مذهب با برخی از کشورهای همسایه مانند ترکمنستان و یا افغانستان موجب شده تا گردشگران سلامت علاقه بیشتری برای حضور در ایران نشان دهند.

به‌منظور آشنایی با سهم کشور ما از این بازار و راه‌های جذب گردشگر سلامت با حسین نیکونام رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگران سلامت کشور گفت‌وگویی داشتیم که در ذیل می‌خوانید.

* گردشگری سلامت چه فرصت‌هایی را پیش روی ما قرار داده است؟
ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺳﻼﻣﺖ یا «ﺗﻮرﯾﺴﻢ‌درﻣﺎﻧﯽ» ﯾﮑﯽ از زیرشاخه‌های صنعت گردشگری است که ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺴﺰایی در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮی و افزایش درآمد این حوزه دارد و البته داﻣﻨﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده‌ای را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ‌ﺷﻮد.

بیشتر کشورهای درحال‌توسعه به گردشگری سلامت به چشم یک فرصت ویژه برای افزایش درآمد سرانه خود نگاه می‌کنند و درنتیجه به‌شدت از آن حمایت می‌کنند و لذا مراکز درمانی در این کشورهای درحال‌توسعه برای حفظ جریان مشتریان خارجی به‌طور مستمر نیاز به حفظ استانداردهای سطح بالا دارند.

اقبال و پیشرفت جهانی گردشگری سلامت باعث شده تا این صنعت نیز مانند بسیاری دیگر از صنایع عظیم، صنعت‌های زیرمجموعه خود را داشته باشد. معروف‌ترین این صنایع زیرمجموعه، امروزه با عنوان «میزبانی از گردشگران سلامت» شناخته می‌شود.

در کشورهای مقصد بسیاری از مسئولان دست به احداث مراکز اقامت لوکسی زده‌اند که انحصاراً به گردشگران سلامت خدمت‌رسانی می‌کنند و نیازهای بالینی و نقاهتی آن‌ها را نیز در کنار اقامت در نظر دارند. در موارد دیگر این مراکز با بیمارستان‌ها درآمیخته‌اند و مانند یک «هتل-بیمارستان» عمل می‌کنند.

از نظر کارشناسان حوزه گردشگری ۵۷ کشور اسلامی و کارشناسان جهانی گردشگری سلامت، سهم ایران با توجه به پتانسیل های پزشکی درمانی، مراکز اقامتی و سایر امکاناتی که دارد نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار در سال است اما متاسفانه هنوز نتوانستیم از این ظرفیت بالقوه استفاده کنیم و بسیاری از رقبا در صدد تصاحب این بازار هستند لذا در این راستا نیاز است تا ورود جدی تری داشته باشیم تا بتوانیم سهم بیشتری از این بازار را به دست بیاوریم.

* برای جذب و توسعه گردشگری سلامت چه اقداماتی انجام دادید؟
در فضای مجازی، شرکت‌ها، فیس‌بوک، اینستاگرام، درگاه های اینترنتی چندزبانه و اپلیکیشن ها این موضوع به صورت جدی در دستور کار قرار داشته و در حال انجام است و علاوه بر این جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت تحت نظر وزارت گردشگری اقدام به تهیه لیست شرکت‌های دارای گواهینامه حرفه‌ای گردشگری سلامت کرده و آن را به سه زبان انگلیسی، فارسی و عربی ترجمه کرده است که از طریق معاونت امور گردشگری به وزارت امور خارجه ارسال‌شده تا برای ۱۴۰ نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سراسر دنیا برای سفارتخانه‌ها ارسال شود.

علاوه بر این همایش‌های مختلفی که در سطح کشور نیز از جمله اقدامات در خصوص جذب توریسم سلامت را برگزار می کنیم که دستاورد های خوبی داشته است. برای مثال حدود یک ماه پیش همایش ۷۰ شرکت برتر عراقی با شرکت‌های گردشگری سلامت به میزبانی شهر مشهد با حضور تمامی مدیران و مسئولان ارشد وزارت امور خارجه و وزارت گردشگری برگزار شد.

* آیا برگزاری این همایش توانست به جذب گردشگران کمکی کند؟
بسیاری از بیماران واقعی به دلیل سخت‌گیری‌های وزارت امور خارجه و بهداشت نمی‌توانستند ویزای درمانی اخذ کنند و برای انجام کارهای درمانی خود به کشورهای ترکیه و هندوستان سفر می‌کردند.

در حال حاضر که روادید گردشگران عراقی به ایران از ابتدا آبان لغو شده و صدور ویزای توریستی نیز انجام می‌شود، بسیاری از گردشگران سلامت به‌راحتی به ایران سفر می‌کنند. علاوه بر این درصدی از گردشگرانی که به‌صورت توریستی، زیارتی و یا تجاری وارد ایران می‌شوند به‌واسطه بازاریابی و شرایطی که در ایران مشاهده کرده‌اند از خدمات گردشگری سلامت در حوزه زیبایی استفاده می‌کنند.

در حال حاضر فشاری که روی ویزای درمانی وجود داشته، برداشته‌شده چرا که طی این دو سال کرونایی تنها ویزای درمانی صادر می‌شد و بسیاری از گردشگرانی که به دلایل اقتصادی، توریستی و زیارتی قصد ورود به ایران را داشتند به بهانه درمان، ویزای درمانی اخذ می‌کردند که آسیب جدی به حیثیت و فعالیت شرکت‌های گردشگری سلامت ایران وارد کرد ولی در حال حاضر با بازگشایی مرزها حتی به‌صورت شکننده، فشار اصلی از روی گردشگری سلامت و صدور ویزای درمانی برداشته‌شده است.

* واکسیناسیون چقدر در جلب اعتماد گردشگران مؤثر واقع‌شده است؟
در خصوص واکسیناسیون باید اظهار کرد این موضوع موجب دلگرمی و اطمینان خاطر گردشگران سلامت به ایران می شود اما یک مؤلفه دیگر نیز در این راستا باید مد نظر قرار داد و آن هم کشورهای بازار هدف ایران هستند که آنها نیز باید واکسیناسیون شوند تا شاهد رونق در گردشگری سلامت ایران باشیم.

در حال حاضر کشورهای عراق و افغانستان آشوب‌زده و در بحران‌های سیاسی و اقتصادی به سر می‌برند و واکسیناسیون در این دو کشور به‌خوبی اتفاق نمی‌افتد و قاعدتاً امر واکسیناسیون همچنان نمی‌تواند تأثیر مستقیمی برای ایران داشته باشد.

باید اذعان کرد در کنار واکسیناسیون سراسری در کشور برای جذب گردشگر سلامت، تسهیلگری مدیران ارشد کشور برای پذیرش گردشگران خارجی نیز اثربخش و تاثیر گذار است.

* چه کشورهایی برای دریافت خدمات پزشکی به ایران مراجعه می‌کنند؟
پیش از کرونا از ۵۲ ملیت پذیرای گردشگر سلامت بودیم که بیش از ۸۵ درصد آنان از کشورهای عراق و افغانستان بوده و ۵۰ ملیت دیگر فقط ۱۵ درصد گردشگر سلامت ایران را تشکیل می‌دادند که عمدتاً از کشورهای آسیای میانه، مرکزی، حوزه خلیج‌فارس و برخی کشورهای اروپایی بودند.

همان‌طور که عرض کردم تقریباً از ۵۲ ملیت توریسم درمان وارد کشور می‌شوند اما عمده گردشگران سلامت از کشور عراق و افغانستان هستند که از این میزان ۸۰درصد از کشور عراق می‌آیند و درواقع بازار هدف اصلی ما کشور است.

البته کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیز به‌صورت متفرقه نیز وارد کشور می‌شوند برای مثال عمان به شیراز و مقدار جزئی از آنان به تهران می‌آیند و سایر کشورها ازجمله بحرین، کویت و عربستان سعودی به علت مذاکرات سیاسی حضورشان کمرنگ شده است این در حالی است که قبل‌تر مراجعات خیلی بیشتری داشتند.

* با چه مشکلاتی در حوزه جذب گردشگران سلامت در کشور روبرو هستیم؟
اگر ارتباط پروازهای بین‌المللی ما برقرار نشود و بر تعداد آن ها افزوده نشود به‌طور حتم شاهد رونق در گردشگری سلامت نخواهیم بود صرفاً از عراق و افغانستان به دلیل هم‌جواری با ایران و پروازهایی که از مشهد به این دو کشور وجود دارد، پذیرای گردشگر سلامت هستیم، اما نزدیک به ۲۰ کشور بازار هدف گردشگری سلامت خراسان رضوی و ایران هستند که متأسفانه به دلیل محدودیت در پروازهای بین‌المللی این اتفاق رخ نمی‌دهد.

ما ظرفیت‌های خالی بسیاری را در بخش خصوصی در ایران داریم که می‌توانند پذیرای بیماران گردشگر سلامت خارجی باشند چه در شهر مشهد و چه در شهرهای دیگری نظیر تهران، شیراز، اصفهان ،قم، اردبیل و تبریز و بسیاری دیگر از شهرهای توریست پذیر و شهرهای توریست درمانی ما که بازار هدف هستند که اگر انشالله تعداد پرواز ها بیشتر شود و همکاری و همراهی‌ها فزونی یابد و مسئولین تصمیم‌گیرنده در کشور ما زودتر به این نتیجه برسند که ما باید دنبال راه‌های هدفمند و هوشمند باشیم این مشکلات به نوبه خود حل می شود.

به‌عنوان‌مثال ۴۰ میلیون شیعه ساکن در حیدرآباد هندوستان داریم که علاقه‌مند به حضور در ایران و مشهد هستند اما تنها به دلیل نبود پرواز مستقیم از دست می‌دهیم و متأسفانه این اتفاق در بسیاری از کشورهای دیگر نیز رخ می‌دهد.

* آیا افزایش پرواز مشکل را حل می‌کند؟
تعداد پروازهای خارجی بسیار محدود است و در حال حاضر درگیر پروازهای داخلی هستیم که به دلیل تحریم‌ها و فرسودگی هواپیماها از اتحادیه اروپا مجوزی برای پرواز نداریم به همین دلیل به‌روز کردن هواپیماها یکی از موضوعاتی است که می‌تواند کلید دروازه ورود گردشگری سلامت ایران به ۲۰ کشور آسیای مرکزی، میانه و گوشه‌ای آفریقا باشد.

درواقع ما سالانه از حدود ۵ میلیارد دلار که می‌تواند با یک مدیریت ساده جذب کشور شود، محروم می‌شویم این در صورتی است که با چند صد میلیون دلار می‌توان چند هواپیما با استانداردهای جهانی که بتوانند به کشورهای اطراف سفر کنند خریداری کنیم و حتی برخی از پشتیبان‌های خارجی حاضرند تا ۹۰ درصد این هزینه‌ها را با اجاره به‌شرط تمدید، تأمین کنند و دولت ایران تنها باید ۱۰ درصد باقی‌مانده را تأمین کند. درنهایت نیز دولت اگر ۱۰ درصد را به بخش خصوصی یارانه پرداخت کند ظرف مدت یک سال می‌تواند تمام مبالغ موردنظر را جذب کند.

* چه کشورهایی رقیب گردشگری ایران محسوب می‌شوند؟
هندوستان رقیب بزرگ گردشگری سلامت ایران محسوب می‌شود و لذا این کشور با اعتمادسازی توانسته راه گردشگران سلامت امریکا و اروپا را به سمت کشور خود بچرخاند و لذا ترکیه و هم‌چنین هندوستان از رقیبان سرسخت ایران در بازار گردشگری سلامت منطقه هستند. البته اما نرخ خدمات درمانی زیبایی در ایران یک‌سوم تا یک‌پنجم نرخ خدمات درمانی زیبایی در هند است به طبع فردی که برای زیارت به مشهد سفر می‌کند، می‌تواند از خدمات درمانی زیبایی نیز استفاده کند.

البته هندوستان در حال حاضر با ظهور طالبان حدود ۸۰ درصد از بازار افغانستان خود را ازدست‌داده است و ما نیز به دلیل تعلل و عدم هماهنگی بین دستگاه‌های دولتی و خصوصی گردشگران سلامت افغانستان را از دست می‌دهیم و ترکیه نیز به‌سرعت در حال استفاده از موقعیت بوده و جای ایران را گرفته است.

درنهایت از مسئولین کشوری تقاضا می‌شود که بازار یک‌میلیاردی افغانستان را دریابند و هر چه سریع‌تر برای جذب گردشگران سلامت این کشور اقدامات لازم را انجام دهند.

* کرونا چه مشکلاتی را برای صنعت توریسم درمانی ایجاد کرده است؟
از دست رفتن نیروهای آموزش‌دیده و سرمایه‌های انسانی این صنعت، قطع شدن ارتباط کاری و یا تعطیلی شرکت‌های خارجی و تأمین‌کنندگان بیماران خارجی در کشورهای عراق ، افغانستان ، آذربایجان و آسیای میانه و کشورهای حوزه خلیج‌فارس ازجمله صدماتی است که در پی شیوع ویروس کرونا ناخواسته به صنعت ما تحمیل شد و جبران این خسارت مستلزم صرف هزینه و پیگیری مجدد برای ارتباط با شرکت‌های فعال در این حوزه است و امیدواریم پس از عبور از این بحران، طی پنج سال آینده با صرف هزینه‌های بسیار زیاد و سرمایه‌گذاری مجدد ارزی و ریالی ،شرایط را حتی به حالت صفر برگردانیم.

این وضعیت، خسارت‌های مالی بسیاری را به صنعت توریسم درمانی وارد کرده است و شرکت‌هایی که برای توسعه بازار خود، متحمل هزینه‌های سنگینی شدند و شعبه‌های خود را در ایران و خارج از ایران گسترش داده بودند و هزینه‌های دلاری و ریالی بسیاری را متحمل شدند که متأسفانه در پی شیوع ویروس کرونا و عدم‌حمایت مؤثر تعطیل شد و تمامی این زحمات و سرمایه‌گذاری‌ها بی‌نتیجه ماند.

* متأسفانه مشاهده‌شده که برخی از گردشگران که به ایران می‌آیند بعضاً ممکن است مورد سوءاستفاده دلالان قرار گیرند آیا برای این موضوع فکری شده است؟
یکی از اقدامات مهم در این راستا و برای جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده ایجاد سایت جامع اطلاع‌رسانی به‌منظور آشناسازی گردشگران با ظرفیت‌های پزشکی و درمانی و پیراپزشکی کشور و ارائه خدمات گردشگری سلامت در ایران به زبان‌های مختلف دنیا است.

در این راستا تمامی مراحل ثبت‌نام و دریافت مدارک پزشکی و هویتی افراد و همچنین اطلاعات تمامی شرکت‌های گردشگری سلامت ایرانی مستقر در استان و طرف‌های خارجی این شرکت‌ها در کشورهای مبدأ در سامانه ثبت می‌شود و فرآیند ورود گردشگران خارجی سلامت از زمان ورود و خروج ، اقدامات درمانی انجام‌شده در هر مرحله ، طول دوره درمان و...در آن ثبت می‌شود و همچنین از مزیت‌های دیگر سامانه ، امکان نظارت و دریافت گزارش‌های دقیق فعالیت بخش خصوصی درزمینهٔ گردشگری سلامت است و چنانچه کاملاً عملیاتی شود می‌تواند طرح مبدأ به مبدأ را در حوزه گردشگری سلامت پیاده و فرآیندهایی برای آن تعریف کند به‌طوری‌که تمام اقدامات گردشگر از زمان ورود و درمان تا لحظه خروج از کشور را پیگیری و رصد کند.

یکی دیگر از بخش‌های مهم آن سامانه جامع مدیریت ورود و خروج گردشگران سلامت خارجی است که در سایت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خراسان رضوی یادکرد و ادامه داد: این سامانه باهدف مدیریت امنیت تبادل اطلاعات بر روی سرورهای امن وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و انتقال تبادلِ اسناد و مدارک بین نمایندگان خارجی و داخلی شرکت‌های گردشگری سلامت و مراکز درمانی دارای مجوز پذیرش گردشگر خارجی نیز بخشی از این اقدامات جهت شفاف‌سازی و دیجیتالی کردن فعالیت‌های متصدیان این حوزه است.